Το
Γιάγατς ήταν κτισμένο πάνω σε μιά ελαφριά πλαγιά, μέσα σε δασώδη περιοχή,
ανάμεσα στους δυo παραποτάμους Καρανίκα και Μεγάλο Ρέμα,
οι οποίοι στην πορεία τους σχημάτιζαν
τον ποταμό Καβάκ-Ντερέ.
Δυτικά
του χωριού και σε απόσταση 2,5 περίπου ωρών υψώνονταν το Κουρού-Ντάγ με την
περιοχή του οποίου οι κάτοικοι του Γιάγατς δεν είχαν καμιά επικοινωνία.
Διοικητικά
υπάγονταν στον καζά της Περίστασης, στο σαντζάκι Καλλίπολης και στο βιλαέτι της
Αδριανούπολης. Κατοικούνταν δε από 40 ελληνικές οικογένειες.
Επικρατέστεροι
άνεμοι στο Γιάγατς ήταν ο βόρειος, γνωστός σαν Καραϊλί, που φυσούσε από τη διεύθυνση
των Μαλγάρων και ο νότιος από την πλευρά της Περίστασης. Από τη διεύθυνση της
Πόλης φυσούσε ο βορειοανατολικός άνεμος, που οι κάτοικοι τον θεωρούσαν βόρειο.
Το
κλίμα του χωριού ήταν ξηρό και υγιεινό. Τα χιόνια άρχιζαν από του αγίου
Δημητρίου κι έφταναν μέχρι τα μέσα του Μάρτη. Στο χωριό υπήρχαν οι εξής πηγές:
Τσεσμές, που ήταν κοντά σ' ένα ρέμα με άφθονο και πολύ καλό νερό. Υπήρχε επίσης
μια ανώνυμη στη θέση τζαμί, το Μπαναρτζίκ και ο Ορτά- Ντερές. Λίγο μακρύτερα,
σε απόσταση 2 χιλιομέτρων και στη θέση άγιος Γεώργιος, υπήρχε άλλη μια πηγή με
άφθονο νερό με το οποίο πότιζαν οι χωρικοί τους κήπους τους.
Η
εγκατάλειψη του Γιάγατς έγινε την Κυριακή 1η Οκτωβρίου του 1922. Η διαδρομή που
ακολουθήθηκε ήταν: Καδήκιοϊ, Κουρού-Ντάγ, Κεσσάνη, Ύψαλα, Φέραι,
Αλεξανδρούπολη-Κομοτηνή. Από την τελευταία, 13 οικογένειες έφυγαν
σιδηροδρομικώς για το Άδενδρο και οι υπόλοιπες 27 εγκαταστάθηκαν στο χωριό
Μπουλάτκιοϊ, το οποίο απέχει 2 χιλιόμετρα από την Κομοτηνή. Από τον οικισμό
αυτό μεταφέρθηκαν το 1925 στο Τσιριμπάσκιοϊ, σημερινό Πρωτάτο της Επαρχίας
Σαππών.
Οι
κάτοικοι του Γιάγατς ήταν χριστιανοί ορθόδοξοι και υπάγονταν στη μητρόπολη
Μυριοφύτου και Περιστάσεως. Είχαν μια εκκλησία, της αγίας Τριάδος, κι ένα
παρεκκλήσι του αγίου Γεωργίου. Υπήρχαν ακόμη, κοντά στο χωριό, τ' αγιάσματα του
αγίου Ιωάννου και της Παναγίας της Παχνιώτισσας η οποία γιορτάζονταν στις 8
Σεπτεμβρίου (Γενέθλιον της Θεοτόκου).
